AKDENİZ’DE MİKROPLASTİK KİRLİLİĞİNİN DOĞAL SAVAŞÇISI

 

 Akdeniz’in sığ kıyılarında yürürken, dalgaların ayaklarınızın dibine bıraktığı yosun parçaları arasında farklı bir şeye rastlayabilirsiniz. Avuç içi büyüklüğünde, lif lif sarımtırak toplar… İlk bakışta sıradan yosun gibi görünebilir, oysa bunlar Neptün’ün armağanı olan Posidonia oceanica türünün oluşturduğu deniz çayırlarının ölü yapraklarından doğan “Neptün toplarıdır.” Fakat bu topların içi artık doğal değil; insanın ardında bıraktığı en sessiz, en görünmez atık olan mikroplastiklerle yüklü.

Deniz bize açık bir mektup yazıyor: “Atıklarınızı saklayamam, onları size geri gönderiyorum.”

Deniz çayırları okyanusların en sessiz kahramanlarıdır. Bir metrekarelik alan, onlarca litre oksijen üretir; yüzlerce tür için yuva olur; dalgaları yumuşatır, kıyıyı korur ve karbonu depolayarak iklim krizine karşı görünmez bir kalkan görevi görür. Ama bugün bu sualtı ormanları hiç istemedikleri bir yükün altında: plastik.

Nature Scientific Reports’ta yayımlanan bir çalışmaya göre (Sánchez-Vidal A. ve ark., 2021); Posidonia oceanica‘nın oluşturduğu bu lif yığınları, bir kilogram materyalde neredeyse 1500 kadar plastik parçası içerebiliyor, çoğunluğu polimer filament ve fiberlerden oluşuyor. Araştırmacılar, bu deniz çayırlarının adeta doğal bir filtre gibi çalıştığını, mikroplastikleri yakalayıp kıyıya kadar taşıdığını ortaya koyuyor. Başka bir analiz, bu mekanizmanın Akdeniz genelinde her yıl yaklaşık 900 milyon plastik parçacığını yakalayabileceğini öne sürüyor; bu sayı, sorunun yalnızca ekolojik değil aynı zamanda sistemik boyutunu da işaret ediyor.

Doğa kendi ritmiyle temizlik yapıyor; ama bu temizlik bize sessiz bir uyarı içeriyor: hiçbir ekosistem, insanın çöpünü sonsuza dek saklayamaz. Bu uyarı özellikle geri dönüşümü yüzlerce yıl sürecek materyaller için daha da geçerlidir.

Nehirlerden taşınarak denize ulaşan mikroplastikler, balıkların midesinde, deniz kuşlarının gagasında, mercanların dokusunda yer buluyor. Akdeniz’in yarı kapalı yapısı bu yükü daha kalıcı hale getiriyor; denize giren atık kolay kolay çıkmıyor.

Neptün topları bu görünmezliği somutlaştırıyor; karşı karşıya kalabileceğimiz, kıyılarda görebileceğimiz, hatta elimizle tutabileceğimiz lifli küre aslında insanlığın ardında bıraktığı izlerin sıkıştırılmış bir belgesi.

Posidonia oceanica yalnızca Akdeniz’e özgüdür ve bu bölgede endemiktir. Akdeniz kıyılarında geniş dağılım gösterir; Balear Adaları’ndan Ege kıyılarına, Adriyatik’ten Doğu Akdeniz’e kadar uzanır. Hatta İbiza çevresinde bulunan ve yaklaşık 100.000 yaşında olduğu tahmin edilen devasa kolonilerden biri, dünyanın yaşlı canlı organizmaları arasında sayılmaktadır.

Türkiye kıyılarında ise 40 metreye kadar derinliğe ulaşan deniz çayırları, Akdeniz’in en değerli karbon yutakları arasında. Karasal ormanlar kadar görünür olmadıkları için çoğu zaman göz ardı ediliyorlar. Oysa gelecekte iklim krizine karşı en büyük dayanaklarımızdan biri olacaklar.

Ne var ki bu sessiz mucizeler hızla kayboluyor. Kıyı dolguları, turizm baskısı, kirlilik ve bilgisizlik yüzünden çayırlar kıyıdan kıyıya siliniyor. Bu kaybın yalnızca balıkları ya da denizleri değil, iklimimizi de etkilediğini henüz tam kavrayabilmiş değiliz.

Plastiklerin Neptün toplarında yakalanması yalnızca ekolojik bir mesele değil; aynı zamanda ekonomik ve toplumsal bir boyut da taşıyor. Deniz çayırları, ekosistem hizmetleriyle “temiz sanayi”nin doğal bir aktörü olarak raporlarda giderek daha fazla bu şekilde tanımlanıyor. Yani yalnızca karbon yutakları ya da biyolojik çeşitlilik için değil, denizlerin temizlenmesi ve kıyıların korunması için de bir “doğal altyapı” işlevi görüyorlar.

Dünya Ekonomik Forumu (WEF), deniz çayırlarının plastik kirliliğine karşı küresel ölçekte bir çözüm unsuru olabileceğini belirtiyor. Bu noktada öne çıkan çalışmalar, Mallorca kıyılarında yılda yaklaşık 900 milyon plastik parçacığının bu doğal lif toplarında tutulduğunu ortaya koyuyor; bu bulgu artık ekonomik ve sanayi politikaları tartışmalarına da yön veriyor.

WEF’in verilerine göre her yıl yaklaşık 8 milyon ton plastik atık denizlere karışıyor. Önlem alınmazsa 2050’de denizlerde balıklardan çok plastik olacağı öngörülüyor. Bu veriler, doğanın kendi geliştirdiği mekanizmaları dikkate almanın yalnızca ekolojik değil, aynı zamanda ekonomik ve sanayi politikaları açısından da zorunlu olduğunu gösteriyor.

WEF ve Ellen MacArthur Foundation’ın yürüttüğü “Yeni Plastik Ekonomisi” girişimi, plastiğin atık değil, döngüsel ekonominin bir parçası olabileceği fikrine dayanıyor. Bu çerçevede üç temel hedef ortaya konuyor:

• Sorunlu ve gereksiz plastiklerin tamamen ortadan kaldırılması.
• Gerekli plastiklerin yeniden kullanılabilir, geri dönüştürülebilir veya biyo bozunur olması.
• Kullanılan tüm plastiğin ekonomiye geri kazandırılması ve doğadan uzak tutulması.

Deniz çayırlarının sağladığı doğal temizlik mekanizmaları bu vizyona eklendiğinde, “temiz sanayi” doğayla çatışan değil, doğayla uyumlu bir geleceğe yönelme şansı bulabilir. Doğa, kendisini temizlerken aslında yalnızca geçmişin yükünü azaltmıyor; aynı zamanda buradan yeni bir şeyler doğuruyor.

Neptün toplarında plastik, insanın unutmak istediği ama denizin unutturmadığı bir miras. Biri çöpün, diğeri yaşam döngüsünün sembolü.

Bir gün Akdeniz kıyısında elinize bir Neptün topu geçtiğinde, onun yalnızca bir yosun topu değil, denizlerin size gönderdiği bir uyarı olduğunu hatırlayın.

Çünkü doğa bize yalnızca çöplerimizi değil, umudumuzu da geri gönderebiliyor. Biz hangisini çoğaltacağımıza karar vermeliyiz.