CUMHURİYETİN KURULUŞU

Lozan Antlaşması imzalanmıştı. Lozan’dan dönen Türk heyeti İstanbul’a vardığında, 2 Ağustos 1923 te, Ankara’da İkinci Büyük Millet Meclisi açıldı. Savaş devrinin meclisi, Birinci Meclis yerini barış dönemi meclisine bırakmıştı. Bu yeni meclis 13 Ağustos’ta Mustafa Kemal’i başkanlığa seçti; 3 Ağustos’ta da Lozan Antlaşması’nı kabul etti.

Bu tarihten itibaren yeni devlet şekillenmeye başladı. Aslında yeni devlet ilk adımını 23 Nisan 1923’te Ankara’da Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılışıyla atmıştı. Kurtuluş Savaşı yeni devlet için dev bir hamle olmuştu. Şimdi artık yeni devleti resmiyete dökmek gerekiyordu. İkinci Meclis seçilip işe başladığında, yeni devletin anayasası 20 Ocak 1921’de kabul edilen anayasaydı. Yönetim tarzı, halkın mukadderatını kendisinin bilfiil idare etmesi esasına dayandırılmışsa da rejimin açık adı belli değildi. Halk egemenliği ilkesi kabul edildiğine göre rejim elbette ki cumhuriyet olmak durumundaydı. Ama önce yeni cumhuriyete bir merkez bulmak gerekiyordu. 13 Ekim 1923’te Ankara başkent ilan edildi. Yeni devlet böylece Anadolu’ya dayandığını vurguluyordu.

Bu olaydan hemen sonra bir hükümet bunalımı yaşandı. Mevcut hükümet 24 Ekim’de istifa etti. Yeni hükümetin seçimi, meclisin yapısı ve anayasadaki şekil yetersizliği nedeniyle başarılamıyordu. Mustafa Kemal kararını verdi; Yarın cumhuriyet ilan edeceğiz dedi. 29 Ekim öğleden sonra mecliste kürsüye çıkan Mustafa Kemal, teklifini açıkladı. Yaşasın cumhuriyet sloganları altında meclis dalgalandı. Kararsızlar ya da muhalifler cumhuriyetin ilanına kesin bir şekilde karşı koyamadılar. Türkiye artık bir cumhuriyetti; ki bu da İstanbul’daki Osmanlı hanedanının sonu demekti. Rejim cumhuriyet olarak belirlendiğine göre cumhurbaşkanını da seçmek gerekiyordu. Mustafa Kemal, 159 milletvekilinin katıldığı oylamada 158 oy alarak cumhurbaşkanı seçildi. Cumhuriyetin ilan edilmesinden bir gün sonra Meclis bir karar daha aldı: 21 Temmuz 1914’te Osmanlı hükümetinin ilan ettiği seferberlik kaldırıldı. Türkiye Cumhuriyeti, milyonlarca evladını kurban verdiği 10 yıllık savaştan çıkan halkın eseriydi.